Maori kunst

Aan de andere kant van de wereld…

...Heeft een tatoeage een heel andere betekenis. Normaal vind ik die gekleurde tekens op je lijf een beetje overdreven, en bij sommige mensen vind ik het ronduit vies staan en bovendien begrijp ik negen van de tien keer de betekenis niet: waarom een zeemeermin als je geen zeeman bent?

Hier ben ik anders tegen deze stempels op je lijf aan gaan kijken, niet in de laatste plaatst omdat ik zo'n zwarte geslingerde krul op een bovenarm of symmetrisch op de dijbenen van een goed gespierde Maori ineens prachtig vind. Maar meer omdat het hier nog zoveel betekenis heeft, het heeft een boeiende geschiedenis en het wordt hier algemeen beschouwd als kunst. Een full moko, je hele gezicht beschilderd, was een teken van grote macht, ook van uithoudingsvermogen en kracht.

Het aanbrengen van de tekens is namelijk uiterst pijnlijk: er wordt eerst een snijwond geslagen, het instrument wordt gedoopt in zwarte pigment afkomstig uit de Kahikatea boom of kauri gum en dat wordt dan lekker in de wond ingebracht. Dit geeft dagenlang een zwelling en een verbrand gevoel. Wie mooi wil zijn… De mannen hebben voornamelijk hun gezicht en dijbenen beschilderd, de vrouwen hun kin en onderlip. Zie je dus een blanke Europese man met een kin tatoeage (komt voor) dan heeft hij het niet helemaal begrepen. Ieder patroon vertelt een eigen verhaal over de persoon.

Ben je niet zo van de tatoeage dan kun je in dit land ook wel wat andere Maori kunst krijgen en bewonderen. Maori's zien kunst als een uiting om het leven te vieren en de dood te gedenken. Kunst is een communicatie middel tussen de spirituele en de fysieke wereld. En dat heeft prachtige muziek en beelden tot gevolg. In Rotorua moet je beslist een bezoek brengen aan Te Whakarewarewa instituut, hier worden jongeren onder andere opgeleid in de kunst van het houtsnijwerk.

Daarnaast kun je hier ook het vlechtwerk en het bewerken van schelpen en beeldhouwen van jade (greenstone)en beenderen (de prachtige tekens in walvisbot uitgesneden zoals de hei matau(hook) die op iedere toeristenmarkt gretig afrek vinden) zien. Zorg er wel voor dat je echt jade en echt met de hand uitgesneden werk te pakken krijgt, want er is natuurlijk ook veel troep te koop. En echte kunst hoeft dan ook weer helemaal niet duur te zijn, hier in Christchurch kun je in het Art Centre prachtige dingen kopen voor rond de 20 en 30 dollar.

Er is een keurmerk, de "Toi Iho" probeert de ware kunst en geschiedenis te waarborgen, zo is deze organisatie nog steeds in overleg met Lego om het ontwikkelen van Tribal poppetjes met Maori namen in goede banen te leiden. Je zou verwachten dat ze dat niet willen hebben, dat het te toeristisch wordt, maar Maori's delen graag hun kunst en hun uitingen van kunst. Daar heb ik bewondering voor, maar tegelijkertijd hoop ik heel Hollands dat ze er ook economisch hun voordeel mee halen.

Maar de allerbeste kunst, naar mijn idee dan, is het verhaal van de Maori's, zorg voor een ontmoeting, bezoek een Marae (gemeenschapshuis) en verdiep je in de legendes. Zo heb ik hier ooit een fantastische tour gemaakt met Maori Maurice en zijn nicht Yasmin van Maoritours. Als jullie via de BBC of de Nederlandse televisie ooit de shows van cabaretier Billy Connoly gezien hebben, aflevering South Island in Nieuw-Zeeland, dan heb je Maurice ook kunnen zien. Ook Billy heeft namelijk deze tour gekregen. De naam van Maurice is Manawatu Te Ra, meaning "Stand in the Heart of the Day" en zijn zus heeft speciaal een lied voor deze tour gemaakt. Je hebt liederen die je alleen bij bepaalde ceremonies mag zingen, en liedjes zoals deze song die je altijd kunt zingen, alleen of met een groep:

Manawatu Te Ra
Nga manuhiri taurangi
E kohikohi mauri
O te koha raumati
Kei waenganuit ki to ngakau
Mana
Manawatu Te Ra
Mana
Manawatu Te Ra

Betekent:

Stand in the heart of the day
Gather unto you the essence of nature
Take to the heart its bounty
Share with family - uphold its beauty
Stand in the heart of the Day

Ik heb mijn best gedaan om het goed en zuiver te zingen en Maurice was zeer tevreden, dus… We hebben tijdens de tour gezongen, met riet gevlochten en we bezochten oude en heilige plaatsen, die nu onderhouden worden door de plantsoenendienst. Maurice had uitgelegd dat je het riet niet helemaal mag kappen, je moet de middelste drie stengels vrij laten, dat had de plantsoenendienst laatst niet helemaal goed begrepen en ook hadden ze de stengels weg gegooid, dat mag niet. In de Maori cultuur moet je gebruiken wat je pakt of weg snijdt.

Tijdens de tour gaan we ook naar het huis van Maurice, waar we zijn kinderen en nog een nicht ontmoeten. We drinken thee met allerlei lekkers en moeten onszelf op zijn Maori's voorstellen. Dus tot welke stam behoor je, wat is je kano, tot welke berg behoor je en wie ken je. Afijn, dat wordt ingewikkeld, geen bergen in Holland leg ik uit, maar ik vertel iets over Friesland en over de rivier de Maas in Rotterdam en dat daar mijn roots liggen, dat ik afstam van een kraamverzorgster en een timmerman en dat valt reuze in de smaak. En iedereen hier kent de Frysian cow dus er is meteen contact. Het is op zich wel een leuke gedachte, je familie vertelt natuurlijk veel over wie jij bent en waar je vandaan komt. En bovendien is het een goede manier om je nieuwsgierigheid te temperen, je weet meteen alles van iemand.

We maken een bushwalk en krijgen te horen welke planten te eten of te drinken zijn en welke planten je beslist met rust moet laten (meestal met een felle kleur, een rode stam of met aangevreten bladeren). Een plant met hartvorming blad is goed tegen eczeem, je kunt de bladeren op je arm smeren of er thee van zetten. De thee smaakt niet slecht. Verder natuurlijk de tea tree die tegenwoordig overal voor gebruikt wordt, we ontdekken de Maori asperge, veel silver fern (deze varen met aan de onderkant een zilverkleurig blad is het nationale symbool voor Nieuw Zeeland) en a white tree. Zeer geschikt om vuur mee te maken.

Natuurlijk, het houtsnijwerk, de bone carving, de muziek, de vrij expressie in schilderijen en tatoeages, de weefgetouwen, het vlechtwerk en al het andere dat je in de galerie kunt bekijken, het is prachtige Maori kunst, maar voor mij is the story telling de ware kunst. Je geschiedenis in een verhaal, de tips om te overleven, de prachtige verhalen over liefde, oorlog en vrede over wie we zijn en waarom we hier zijn. Dat is voor mij toch de mooiste kunst die er is. Dus besteed in je vakantie hier ook aandacht aan verhalen rond het kampvuur. Vraag je buurman naar zijn kano (waar kwam jij vandaan) en je hebt de mooiste herinneringen voor niks. Daarnaast zijn de legendes van bijvoorbeeld Maui and the fish en Tutanekai and Hinemoa in drukvorm te koop. Zodat wij niet vergeten wie hier voor ons waren.

Norma Kloosterman oftewel Wha. Mijn Maori naam is Wha, spreek uit als Fa. Er zijn 9 key values en Wha staat voor Whanaungatanga, oftewel building and encouraging relationships, het is de vierde waarde. Maurice gaf mij deze naam omdat hij wist van mijn emigratie en dacht dat ik vooral bezig zal zijn de komende tijd met het ontmoeten van nieuwe mensen, vandaar. Ik vind het een mooie naam Wha.

Meer weten over Maori Art, here's some name dropping:

- Rangi Kipa (houtsnijwerk en ta moko artiest)
- Kunstenaar Michael Parekowhai
- Grafische ontwerpen van Riki Te Ahua O'Brien
- Kunstwerken van Kura Te Waru - Rewiri
- Muziek from the Forest van Hirini Melbourne met zelfgemaakte instrumenten
- Gedichten van dichter en schrijver Apirana Taylor
- Acteur Cliff Curtis en actrice Keisha Castle-Hughes (bekend van Whalerider)

Norma Kloosterman